'Blinde mensen zijn heel filmisch'

Een gesprek met regisseur Eskil Vogt over zijn debuutfilm 'Blind'

Gedurende de hele maand maart geeft het OffScreen Film Festival in Brussel u de kans om fantastische films te ontdekken die in ons land geen brede release hebben gekregen. Een van die films is het zwartkomische drama Blind, de debuutfilm van de Noorse cineast Eskil Vogt. De Centrale voelde hem aan de tand over de internationaal gelauwerde prent. 'Blindheid is voor mij een symbool voor cinema geworden.'

Of ik een kopje koffie wil, vraagt een opgewekte Eskil Vogt vanuit z’n zetel in het Gentse hotel waar we elkaar ontmoeten. 'Bedien jezelf maar', lacht hij. De Noorse regisseur oogt ontspannen. Begrijpelijk ook: zijn debuutfilm Blind kaapte prijzen weg op prestigieuze filmfestivals in Sundance, Berlijn en Istanbul, en de critici zijn lovend. Ook wie de film enkele maanden terug op het Film Fest Gent te zien kreeg, was danig onder de indruk.

Wie Blind daar niet heeft gezien, heeft nu nog één kans om een vertoning op groot scherm mee te pikken. De film kreeg helaas geen publieke release in België, maar in het kader van het OffScreen Film Festival wordt de prent binnenkort alsnog vertoond in Cinema Nova in Brussel. De passage in onze hoofdstad is het einde van een lange tournee. 'Ik ben er een beetje van verschoten hoe lang het duurt om een film uit te brengen', geeft Vogt toe. 'Na de premières in Sundance en Berlijn in het voorjaar van 2014 blijven er maar festivals bijkomen. Wat geweldig is, want niet elke film wordt zo goed onthaald. Maar het neemt jammer genoeg wel tijd weg voor volgende projecten.'

OffScreen Film Festival 

Van 4 tot en met 27 maart kan de eigenzinnige liefhebber
in Brussel terecht voor de achtste editie van het OffScreen
Film Festival. Het programma biedt naar goede gewoonte
een uitgelezen selectie van de meest obscure cultfilms tot
nieuwe, onontdekte toppers die in ons land geen officiële
release krijgen.

In Cinematek, Cinema Rits, Cinema Nova en Bozar kan u
dus genieten van een aantal films die de erg specifieke
smaak van de organisatie verraden. In het Botanicals-
parcours, dat draait rond horrorfilms met een plantaardig
thema, worden geflipte cultklassiekers als Invasion of the Body
Snatchers (1956) en het Japanse Matango: Attack of the
Mushroom People (1963) vertoond.  Het Offscreenings-
parcoursbiedt dan weer een selectie recente arthouse-
parels als het Noorse Blind (2014) en het Zweedse A Pigeon
Sat on a Branch Reflecting on Existence (2014), dat onlangs
nog de Gouden Leeuw won op het Filmfestival van Venetië.

Het festival mag ook een speciale gast verwelkomen:
gerenommeerd horrorregisseur Tobe Hooper komt
een masterclass geven over zijn uiteenlopende
ervaringen met B-films enerzijds en het almachtige
studiosysteem van Hollywood anderzijds.
Vanzelfsprekend worden ook zijn beste en bekendste
films vertoond, met slasherfilm The Texas Chain Saw
Massacre (1974) als absoluut hoogtepunt.

Het heeft bovendien al erg lang geduurd vooraleer Vogt een eerste langspeelfilm kon maken: zijn eerste kortfilm is al meer dan vijftien jaar oud. Ondertussen heeft de Noor zich vooral toegelegd op scenario’s schrijven, onder andere voor de bejubelde film Oslo. 31 August (2011). 'Die film heeft behoorlijk wat succes gekend, wat heeft geholpen om eindelijk een eigen langspeelfilm gefinancierd te krijgen', legt Vogt uit. 'Voldoende geld vinden duurde zo lang, dat ik al bijna overwoog op te geven.'

Maar dat heeft hij dus niet gedaan, en gelukkig maar. Blind is een indrukwekkend debuut, waarin Vogt met veel gevoel voor humor het nochtans zwaarmoedige verhaal vertelt van Ingrid (Ellen Dorrit Petersen), een jonge schrijfster die haar zicht heeft verloren, en Einar (Marius Kolbenstvedt), een eenzame man op zoek naar genegenheid. De manier waarop Vogt erin slaagt om die twee verhalen naadloos samen te brengen, verraadt zijn ervaring als scenarist; de manier waarop hij erin slaagt om uit de aandoening van Ingrid een visueel indrukwekkende film te putten, verraadt dan weer zijn talent als regisseur.

De essentie van cinema

Cinema is een erg visueel medium, maar blindheid is een van de centrale thema’s in uw film.
ESKIL VOGT: 'Ik had een boek gelezen waarin een blind personage voorkwam, dat ik eindeloos fascinerend vond. Tegelijk dacht ik echter: dit is geen cinema, dit kan je niet doen als je een film maakt. Blindheid voorstellen, dat is een zwart scherm, met enkel geluid. Het zou een goedkope film zijn, maar niet iets dat ook maar iemand zou willen zien (lacht).'

'Blindheid is voor mij
een symbool
voor cinema geworden.'

Wat heeft u over de streep getrokken om toch op dat thema verder te borduren?

'Ik ontdekte dat er een belangrijk verschil bestaat tussen iemand die blind is geboren, en iemand die zijn of haar zicht heeft verloren. Die eerste beschikt over geen enkel visueel concept, terwijl die tweede, hoewel het vermogen om te zien verloren is, zich wel nog dingen  kan voorstellen. Dat vond ik net heel filmisch: wanneer iemand die zijn gezichtsvermogen verloren heeft, iets hoort, zal hij of zij proberen om zich daarbij iets voor te stellen. Dat beeld zal veranderen als iemand hints geeft over wat men zich probeert te verbeelden. Het is net als in de bioscoop: je zit in de duisternis, en je ziet beelden voorbij flitsen. Blindheid is voor mij een symbool voor cinema geworden.'

In het begin van de film zegt het hoofdpersonage 'Het is niet belangrijk wat echt is en wat niet, zolang ik het mij maar kan voorstellen.' Is dat voor u een metafoor voor cinema?

'Dat denk ik wel, ja. Wanneer je een film over blindheid maakt, denk je daar veel over na: je stelt jezelf essentiële vragen over film als medium. Cinema wordt vaak beschreven als een erg realistisch medium. Je zet je camera ergens, en je filmt wat daar is. Dat documentaire vermogen is een deel van de kracht van film. Maar wij ervaren de wereld dan ook als één voortdurende take. Er is geen montage, er zijn geen cuts in de manier waarop wij de wereld rondom ons waarnemen. Voor mij is de cut net de essentie van cinema: twee beelden aan elkaar plakken en zo een idee of emotie creëren, dat is het belangrijkste instrument dat filmmakers hebben. Want dat is iets wat we niet hebben in onze perceptie van de wereld, maar wel in onze gedachten en onze dromen. Het citaat dat je aanhaalt, gaat ook daarover.'

Ingrid, het hoofdpersonage van Blind, laat zich niet enkel typeren door haar blindheid, maar ook door haar artistieke creativiteit. Zijn die twee met elkaar verbonden?

'Ik denk dat ze al erg creatief was voor ze blind werd, maar nadat ze haar gezichtsvermogen heeft verloren, heeft ze veel meer tijd en trekt ze zich meer terug in haar creativiteit. Ik denk niet dat mensen veranderen en nieuwe vermogens ontwikkelen wanneer ze blind worden. De mythe dat ze een 'supergehoor' krijgen, is niet waar: ze leren gewoon meer op hun gehoor te vertrouwen. Ingrid, het hoofdpersonage, is iemand die nu gewoonweg meer tijd heeft om te ontsnappen in de verbeelding die ze altijd heeft gehad.'

Blind acteren

Ellen Dorrit Petersen speelt het blinde hoofdpersonage in de film. Hoe heeft ze zich op die rol voorbereid?

'Ik heb Ellen voorgesteld aan een blinde vrouw die ik leerde kennen tijdens mijn research voor de film. Zij had haar zicht verloren toen ze twintig-vijfentwintig jaar was, net zoals het hoofdpersonage. Ellen heeft ook met een visual therapist gewerkt. Deze helpt blind geworden mensen om terug hun weg te vinden in het dagelijkse leven. Hij raadde haar aan om zichzelf te blinddoeken en gaf haar dan een training. Maanden heeft ze zo geleerd wat het is blind te zijn, leerde ze hoe een blinde vrouw beweegt. Dat is wat haar prestatie zo goed maakt.'

In andere films komen blinde personages nogal vaak als een karikatuur over, die eindeloos in de verte staren en tegen alles aanlopen.

(knikt) 'Ja, inderdaad, dat heb ik ook gemerkt. Veel heeft te maken met of je al dan niet blind bent geboren. Als dat zo is, zie je er heel blind uit. Je ogen volgen geen geluid, als ze geconcentreerd luisteren, draaien ze hun oor naar je toe. Ze reageren enkel op geluid. Wat de acteur Al Pacino doet in Scent of a Woman sluit daar bij aan, maar het klopt eigenlijk niet, want hij speelt een personage dat blind is geworden. Hij kijkt gewoon in de leegte, om de indruk van een blinde te wekken. Wij wilden iets doen dat meer aansloot bij de blinde mensen die we hebben ontmoet: hun ogen bewegen wél nog heel de tijd, en eigenlijk zien ze er niet zo blind uit. We wilden dat het echt overtuigend werd, maar ook erg waarheidsgetrouw.' 

Waarop moet een acteur dan letten?

'Aanvankelijk denk je dat het allemaal met je ogen en je gezichtsuitdrukking te maken heeft, maar eigenlijk zit de essentie in de lichaamstaal. Ingrid beweegt altijd een beetje onzeker, ze voelt of er iets is alvorens ze haar glas neerzet. Het was belangrijk dat ze niet overal tegenaan liep, want ook al is haar personage blind, ze ként haar appartement. In haar lichaamstaal zie je de blindheid. Ellen heeft dat geweldig gedaan, wat mij betreft.'

Bekijken en bekeken worden

'Iedereen wil graag
'visueel' erkend worden,
verlangt ernaar
bekeken te worden
door geliefden.'

Nog iets dat opvalt aan Ingrid: hoewel ze blind is, voelt ze zich vaak bekeken, of wil ze zich vaak bekeken voelen.
'Het is iets heel menselijks om bekeken te willen worden. De eerste vraag die vrouwen stellen als ze blind zijn geworden is: 'Hoe doe ik nu mijn make-up op?'. Ze gaan niet stoppen met zich op te maken omdat ze blind zijn, ook al kunnen ze niet meer in een spiegel kijken. Iedereen wil graag 'visueel' erkend worden, verlangt ernaar bekeken te worden door geliefden. Een blinde persoon die dat voelt, maakt je daar heel bewust van. Dat vond ik een erg interessante gedachte.'

Een van de andere personages, Einar, is dan weer een echte voyeur. Hij kijkt porno op het internet, bespioneert zijn overbuurvrouw door het venster,… Ben je vanaf het begin op zoek gegaan naar die balans tussen blindheid en voyeurisme?

'Ik wilde graag met beide uitersten spelen en de verschillende personages aan elkaar spiegelen. Einar wordt geïntroduceerd aan de hand van de porno die hij kijkt. Porno is de ultieme vorm van de male gaze: het is gemaakt voor mannen, en het draait om mannen die naar vrouwen kijken. Terwijl ik het scenario schreef, realiseerde ik me dat pornografie zo het tegengestelde is van blindheid.'

Hoe bedoelt u dat?

'Pornografie draait om zien, zonder de mogelijkheid om wat je ziet ook effectief aan te raken. Het werd allemaal deel van hetzelfde thema: kijken zonder aan te raken, het verlangen om bekeken te worden. Die tegenstelling tussen blindheid en pornografie vond ik erg interessant. Het illustreert hoe visueel onze wereld is geworden en hoe belangrijk visuele input is.' 

Geen compromissen

Tijdens de première
op het Sundance Film Festival
werd er zo veel gelachen,
dat ik voortdurend rondkeek
en me afvroeg:
'Wie heeft deze mensen
betaald om zo te reageren?'

Al die paradoxen maken het erg moeilijk om het genre en de stijl van Blind te omschrijven.
'Dat is waar. In de Verenigde Staten ziet men de film als een zwarte komedie, maar dat is nooit echt m’n bedoeling geweest (lacht). Ik wilde graag een aantal komische elementen in mijn film, maar ik had nooit gedacht dat ik echt een komedie had gemaakt. Maar tijdens de première op het Amerikaanse Sundance Film Festival werd er zo veel gelachen, dat ik voortdurend rondkeek en me afvroeg: 'Wie heeft deze mensen betaald om zo te reageren?' Later toonden we de film op het Filmfestival van Berlijn en daar werd er toch een stuk minder gegrinnikt. De toon was veel serieuzer. Het is alsof je film verandert met het publiek.'

Op die filmfestivals werd Blind erg goed ontvangen. Had u al die lof verwacht toen u aan de film begon?

'Wanneer je aan een film begint, probeer je niet aan de release te denken. Ik probeerde te focussen op de film die ik graag zou willen zien en ervaren. Ik wilde vooral een erg persoonlijk werk maken en geen compromissen sluiten. Wanneer je je film hebt afgewerkt, hoop je echter dat het publiek hem kan smaken. Ik wist niet wat te verwachten op Sundance, omdat het zo’n Amerikaans festival is. Je kan niet voorspellen of anderstalige prenten überhaupt gaan opgemerkt worden. Maar Blind was een van de hypes van het filmfestival, er werd overal over gepraat. Dat is geweldig.'

Op het Sundance Film Festival ging u zelfs aan de haal met de prijs voor het Beste Scenario. U heeft al heel wat ervaring op dat gebied, en bovendien zit er ook een zeker literair element in de film - het hoofdpersonage schrijft zelf ook. Past het schrijven van een roman binnen uw ambities?

'Ik heb te veel respect voor literatuur om dat te doen, denk ik. Cinema is een beetje mijn eerste taal. Ik ben er al mee bezig van toen ik nog erg klein was en alle ideeën die ik heb, hebben met film of met beelden te maken. Literatuur kan ik niet vanop dezelfde manier benaderen, ik sta te veel buiten dat medium. Ik denk niet dat dus ik ooit een boek zal schrijven… (aarzelt) Wie weet. Misschien, ooit. Eerst wil ik nog een film regisseren. Ik denk dat het nu ook iets gemakkelijker wordt om geld te vinden voor een volgende film. De eerste is de moeilijkste, maar ik ben er wel erg trots op.'

Blind speelt in Cinema Nova te Brussel op 15 maart. Meer info op www.offscreen.be.

@Ewoud51

Geschreven door: Ewoud Ceulemans